Porównanie skuteczności dwóch technik PNF: Rytmicznej Stabilizacji (RST) i Kombinacji Skurczów Izotonicznych (COI) w leczeniu przewlekłego bólu dolnego odcinka kręgosłupa u kobiet.
Na podstawie artykułu „Effects of Two 4-Week Proprioceptive Neuromuscular Facilitation Programs on Muscle Endurance, Flexibility, and Functional Performance in Women With Chronic Low Back Pain” autorzy: Nick Kofotolis, Eleftherios Kellis ( Physicol Therapy . Volume 86 . Number 7 . July 2006 p.1001-1012)
Autorzy prezentowanego doniesienia przeprowadzili eksperyment naukowy mający na celu zbadanie skuteczności programu rehabilitacji opartego o dwie techniki PNF w odniesieniu do pacjentów cierpiących z powodu przewlekłego bólu dolnego odcinka kręgosłupa. Badaniom poddano 86 kobiet (w wieku 40,2 ± 11,9) zgłaszających dolegliwości bólowe. Podzielono je losowo na 3 podgrupy: 1.- zastosowano technikę rytmicznej stabilizacji, 2.-zastosowano technikę kombinacji skurczów izotonicznych, 3.- podgrupa kontrolna.
Przypomnę, że kombinacja skurczów izotonicznych (COI) jest techniką agonistyczną wykorzystująca w różnych fazach jednego ruchu: pracę dynamiczną (skurcz koncentryczny i ekscentryczny) oraz statyczną mięśni. Poprawia ona koordynację iner- i intramięśniową, wpływa na siłę i wytrzymałość ćwiczonych grup mięśniowych oraz stanowi dobry sposób treningu ekscentrycznej kontroli ruchu. Rytmiczna stabilizacja (RST) należy do technik antagonistycznych. Pacjent pracuje przeciwko oporowi terapeuty bez intencji ruchu. Poprawia ona stabilność, równowagę, wzmacnia mięśnie, a także służy do redukcji bólu.
W terapii bólu dolnego odcinka kręgosłupa głównym celem jest poprawa stabilności tułowia i jego elastyczności. Dlatego zasadniczym celem badań było sprawdzenie, jak rytmiczna stabilizacja (RST) i kombinacja skurczów izotonicznych (COI) wpływają na poprawę zakresu ruchu oraz dynamiczną i statyczną wytrzymałość mięśni tułowia.
Pomiarów dokonano testując wytrzymałość mięśni tułowia i ruchomość odcinka lędźwiowego kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej na tydzień przed rozpoczęciem programu, po 4 tygodniach czasu trwania rehabilitacji, a następnie po 4 i 8 tygodniach od zakończenia rehabilitacji. Pomiaru zakresu zgięcia i wyprostu odcinka lędźwiowego kręgosłupa dokonano techniką flexicurve analizując ruch Th12-S2 z dokładnością do 1.1 ± 0,5 stopnia. Wytrzymałość zgięciową tułowia badano testując pracę mięśni brzucha w warunkach statycznych i dynamicznych ( odpowiednio: czas utrzymania pozycji siadu równoważnego i ilość wykonanych „brzuszków”). Wytrzymałość wyprostną tułowia testowano wykorzystując modyfikację testu wyprostnego kręgosłupa Sorensena (zwis w pozycji leżenia przodem z ufiksowaną miednicą i łydkami). Dla określenia stopnia upośledzenia aktywności funkcjonalnej oraz odczuć bólowych badanych wykorzystano odpowiednio: kwestionariusz Oswestry Low Back Pain Disability Questionaire oraz skalę Borga.
Kobiety zakwalifikowane do badań cierpiały na ból dolnego odcinka kręgosłupa dłużej niż 24 tygodnie i wskazywały na występowanie przynajmniej jednego z trzech wymienionych objawów: ból dolnego odcinka kręgosłupa występujący w trakcie lub po zakończeniu aktywności, w trakcie lub po przebywaniu w pozycji siedzącej lub w trakcie wchodzenia po schodach. Program rehabilitacji trwał 4 tygodnie i obejmował 5 indywidualnych spotkań (30-45 min) w tygodniu. Terapię poprzedzała rozgrzewka na rowerze stacjonarnym oraz ćwiczenia rozciągające. W podgrupie pierwszej zastosowano technikę RST wykonując w pozycji siedzącej skurcz izometryczny zginaczy lub prostowników tułowia przez 10 sekund przeciwko oporowi terapeuty, bez intencji ruchu. Badany wykonywał 3 serie po15 powtórzeń w każdej, przerwa odpoczynkowa wynosiła 30-60 sek. po zakończeniu każdego z wzorców i pomiędzy seriami. W podgrupie drugiej wykorzystano technikę COI, w której mięśnie agonistyczne wykonują naprzemienną pracę koncentryczną i ekscentryczną bez fazy rozluźnienia. Każdy rodzaj skurczu utrzymywano przez 5 sekund, wykonywano 3 serie po 15 powtórzeń z przerwami jw. W podgrupie trzeciej- kontrolnej uczestniczki badań zostały poproszone o nie wykonywanie żadnych ćwiczeń leczniczych przez okres 4 tygodni prowadzonego eksperymentu.
Wyniki badań
Prowadzony eksperyment badawczy, odnośnie do ruchomości odcinka lędźwiowego w płaszczyźnie strzałkowej, wykazał znaczącą poprawę zakresu ruchu zgięcia po zastosowaniu obu technik PNF. Wyprost w odcinku lędźwiowym poprawił się znacząco jedynie w grupie, w której stosowano COI. W zakresie dynamicznej wytrzymałości mięśniowej w obu grupach odnotowano podobny wzrost wytrzymałości mięśni brzucha (dla COI 50%, dla RST 43%). Dla poprawy dynamicznej wytrzymałości prostowników skuteczniejsza okazała się być technika COI, gdzie odnotowano wzrost wytrzymałości na poziomie 81%. Podczas gdy RST dała wynik wyższy o 39%. Takie same wnioski wynikają z rezultatów badań wyliczonych dla statycznej wytrzymałości prostowników i zginaczy tułowia. O ile statyczna wytrzymałość zginaczy tułowia wzrosła podobnie w obu technikach (COI 26,4%; RST 23,6%), o tyle statyczna wytrzymałość prostowników wzrosła dużo wyraźniej w grupie z COI (69,5%), dla RST osiągając poziom 41,6%.
Wskaźniki obrazujące funkcjonalną niesprawność badanych poprawiły się po zastosowanej terapii jednak osiągnęły statystyczną istotność dopiero po 4 tygodniach od zakończenia rehabilitacji. Odczucia bólowe u badanych także były słabsze, nie na tyle, by wykazać istotność statystyczną.
Najważniejszym wnioskiem płynącym z prezentowanych badań, jest fakt, iż zastosowanie wymienionych technik PNF przyczyniło się do poprawy zakresu ruchu odcinka lędźwiowego kręgosłupa oraz poprawy siły i wytrzymałości mięśni kręgosłupa u chorych z przewlekłym zespołem bólowym dolnego odcinka kręgosłupa. Badania potwierdzają skuteczność intensywnej 4-tygodniowej terapii wykorzystującej prezentowane techniki. Lepsze rezultaty w zakresie mobilności i wytrzymałości mięśniowej osiągnięte w grupie z COI wynikają zapewne z dynamicznej natury tej techniki. Angażuje ona wszystkie rodzaje skurczów mięśniowych pozostając w kontraście do statycznego charakteru rytmicznej stabilizacji. Warto zwrócić uwagę również na fakt, iż poprawa w zakresie ruchomości była większa dla ruchu zgięcia w odcinku lędźwiowym, niż dla wyprostu. Można wiązać to z faktem generalnie mniejszego zakresu ruchu w kierunku wyprostu w odcinku lędźwiowym. Pamiętać należy także o silniejszej pracy statycznej prostowników tułowia i tym samym większej proporcji tkanki łącznej w ich składzie. U osób słabo wytrenowanych przekłada się to wprost na większa sztywność prostowników tułowia względem jego zginaczy. Aplikowanie podobnego programu rehabilitacji wpłynie na większa poprawę zakresu ruchu w kierunku zgięcia.
Osiągnięta poprawa w zakresie ruchomości, siły i wytrzymałości przekłada się na większą sprawność funkcjonalną badanych, co uwidacznia się po ich powrocie do naturalnych, codziennych sytuacji życiowych. Brak wyraźnej poprawy w zakresie odczuć bólowych może wskazywać na fakt wieloczynnikowego warunkowania bólu. Oprócz mechanizmów fizjologicznych mogą wywoływać go także czynniki psychologiczne i społeczne.
Agnieszka Śliwka
